info

Boekbespreking 11 - Van aangezicht tot aangezicht - Egbert Modderman

Van aangezicht tot aangezicht: toeschouwer én deelnemer


Het staat er. In Exodus 33 vers 11. De Heer sprak tot Mozes van aangezicht tot aangezicht. Exodus is het tweede Bijbelboek en beschrijft de uittocht uit Egypte. Het Israëlitische volk leefde in ballingschap onder een streng bewind van de farao. Ze waren er relatief gelukkig, maar God had voor het volk een andere lotsbestemming. Onder aanvoering van de als leider aangestelde profeet Mozes vingen de mensen een voettocht van veertig jaren aan naar het land van belofte. Dat is waar Exodus over gaat: huis en haard verlaten naar onbekende streken. Vertrouwende dat alles goed zal komen. De uittocht is een nieuwe start in de geschiedenis. 

Van aangezicht tot aangezicht. Het is een Bijbelse uitdrukking. Met aangezicht wordt de menselijke kant van God bedoeld. Je kunt hem aankijken en Hij kijkt niet langs je heen. Gaat met ons mee, kijkt ons aan en knikt ons vriendelijk en soms streng toe. Echter slechts drie personen in de Bijbel hebben Gods’ aangezicht gezien. De genoemde Mozes, later de profeet Elia en in het Nieuwe Testament Gods’ vriendelijk aangezicht Jezus. Want wanneer je dat aangezicht ziet ben je een grens over gestoken: “want geen mens zal Mij zien en leven”. 

Het onlangs uitgegeven boek met schilderijen van Egbert Modderman en gedichten van Pieter Jan Kruizinga is getiteld “Van aangezicht tot aangezicht”. Niet het aangezicht van God wordt daarin verbeeld en omschreven, maar wel het aangezicht van niet nader genoemde mensen uit de Bijbel. Of althans wiens doen en laten volgens de poëtische beschrijvingen best van Genesis tot de Openbaringen van Johannes daarin een plaats hadden kunnen hebben. Enkele kennen we bij naam, maar de meeste zijn niet gekend. 

Van aangezicht tot aangezicht is buiten de gemeenschap het meest intieme moment in de ontmoeting met de mens. Een mens. Je kijkt hem of haar aan. Recht in het gezicht. Onder vier ogen zeggen we ook wel eens. Aan de gelaatsuitdrukking kun je iemands emotie aflezen, in elk geval wanneer je er oog voor hebt. Je moet de taal kennen om een gezicht te lezen. De uitdrukking is universeel. Wereldwijd heeft vreugde en verdriet eenzelfde uiting in mimiek.

De mensen in het boek, de figuren die Modderman heeft geschilderd, kijken meestentijds van de bladzijde af mij recht in het gezicht. Met priemende ogen staren ze mij aan. Van aangezicht tot aangezicht. Ze trekken mij in het beeld, ik ben deelnemer. Meestal is het een gelaten blik, een berusting in de hen opgelegde handeling. In oogcontact vragen ze zich de zin van het leven af. Die gelatenheid straalt ook van het lichaam wanneer ze contact hebben met andere figuren in hetzelfde beeld. Dan ben ik toeschouwer en sta op een afstandje te kijken. Ik voel me indringer, daar er een intieme activiteit gaande is.

Innig verbonden samenzijn wordt door Modderman in beeld gebracht. Aan de hand van Bijbelse vertellingen schildert de kunstenaar herkenbare gevoelens. Het zijn emotionele waarden die hij in beeld brengt. Veelal is dat gebrokenheid, eindigheid en de kwetsbaarheid van het leven. In een Bijbelse entourage blijft de thematiek actueel. Want het gevoel dat van de gezichten is af te lezen is herkenbaar, in te vullen in het zijn van vandaag de dag. 

Een prachtig tot meer dan de verbeelding sprekende plaat is bijvoorbeeld de hoogzwangere Maria die de deur wordt gewezen. Voor haar en haar man Jozef is geen plaats, in geen enkele herberg. De vrouw die Maria kan zijn kijkt mij met een vragende blik aan. Niet angstig, niet vertwijfeld. Ze kijkt dwars door mijn gemoed heen. Met ogen die mij doen smelten en meteen mijn deur laten openzetten. En zo zijn er meerdere platen die op het gevoel werken. In ”zorg voor de zieken” de vrienden die een vriend op handen dragen. De gevangene die mij doordringend aankijkt, geketend aan medebroeders die berustend in slaap zijn gevallen. De mannen die een witte kist ten grave dragen. Door de trieste blik van de begeleidende dame krijg ik tranen in mijn ogen. 

Het is een prachtig boek om door te bladeren, maar echt vrolijk word je er niet van. De kunstenaar Modderman is een meester in het vastleggen en uitdrukken van gevoelens. De portretten richten zich enkel op het figuur. Er is geen achtergrond en er zijn enkel attributen wanneer dat strikt noodzakelijk is. Het draait in de schilderijen om de lichaamshouding en gelaatsuitdrukking. De mens vertelt het verhaal. De gezichten spreken woordloos boekdelen. Van aangezicht tot aangezocht is letterlijk oogverblindend.

De poëzie van de Groningse dichter Pieter Jan Kruizinga staat niet los van de schilderijen. Het is geen onderschrift die het beeld uitlegt. Het beeld is ook geen illustratie van het gedicht. Woord en beeld vormen een uitdagende eenheid. Beide zijn fijngevoelig opgezet en uitgewerkt. Niet weekhartig of teergevoelig, maar wel ontvankelijk en ontroerend. In vloeiende zinnen en met een sensitieve woordkeus komen de gedichten aangenaam bij mij binnen. De taal is wel rauw omdat het omschrijft waar het op staat, maar drukt veelal rouw en droefenis uit. De treurigheid van het leven, omdat het eindig is, afscheid nemen, gebroken raken. In de woorden lees ik dan nog meer vreugde dan dat ik deze in de beelden zie.

Kruizinga weet de oude verhalen in eigentijdse gedichten om te zetten. Poëzie die je niet in de koude kleren gaat zitten. De omschreven emotie is een-op-een in mijn zijn in te passen. Heel herkenbaar, in te voelen en te beleven. Ervaringen die een leven tekenen. Hoewel woord en beeld een eenheid vormen, is de taal en het teken heel goed afzonderlijk te beschouwen. Op de letter zou je het gedicht apart van het schilderij lezen, en de plaat niet naast de poëzie zetten. Je zoekt anders een overeenkomst. Maar het een illustreert niet het ander. Onafhankelijke elementen. Die echter wel heel goed samen kunnen optrekken. Leden zijn van één lichaam.

 

Van aangezicht tot aangezicht. Egbert Modderman, schilderijen. Peter Jan Kruizinga, gedichten.
Uitgave Ark Media, onderdeel van Jongbloed Christelijke Media, 2023.

Fotografie: Art Revisited, Tolbert NL

Tekst: Jurjen K. van der Hoek

Weblog: jurjenkvanderhoek.tumblr.com